Ogólne

Jak zbadać płodność? – metody i testy dostępne na rynku

Wiele par, które bezskutecznie starają się o dziecko, zadaje sobie pytanie: jak zbadać płodność? Jest to bardzo powszechny problem. Szacuje się, że w USA dotyka on około 9% mężczyzn i 11% kobiet w wieku rozrodczym. Jeśli mimo regularnych starań ciąża nie nadchodzi, warto rozważyć specjalistyczną diagnostykę.

O niepłodności mówimy wtedy, gdy para nie może począć dziecka pomimo około roku regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu) bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych takich jak prezerwatywy np. prezerwatywy smakowe, czy prezerwatywy z kolcami. Jednak jeśli kobieta ma powyżej 35 lat, specjaliści zalecają, by skonsultować się z lekarzem już po 6 miesiącach bezowocnych prób. Na płodność wpływają nie tylko jajniki czy jakość nasienia, ale także styl życia, przebyte choroby czy nawet stres. W tym artykule wyjaśniamy, jak sprawdzić płodność kobiety i mężczyzny oraz jakie badania mogą pomóc odpowiedzieć na pytanie, czy możemy mieć dzieci.

Czym jest płodność i kiedy warto ją zbadać?

Płodność to naturalna zdolność organizmu do poczęcia dziecka. Zanim jednak podejmiemy decyzję o badaniach, warto zrozumieć to pojęcie nieco szerzej.

Co oznacza płodność u kobiet i mężczyzn?

Mimo że brzmi to prosto, mechanizmy nią rządzące są złożone i różnią się między płciami.

• U mężczyzn płodność zależy od prawidłowego wytwarzania plemników, drożności dróg wyprowadzających nasienie oraz zdolności do współżycia. Co ważne, męska płodność ma charakter stały. Utrzymuje się ona od zakończenia dojrzewania aż do późnej starości, o ile organizm wytwarza zdrowe plemniki w wystarczającej liczbie.
• U kobiet płodność ma charakter cykliczny i występuje od pokwitania do menopauzy. Kobieta rodzi się z określoną pulą komórek jajowych (tzw. rezerwą jajnikową). Pula ta z każdym cyklem się zmniejsza, co wiąże się ze stopniowym spadkiem płodności, zauważalnym już około 30. roku życia.
• Największa płodność kobiety przypada między 18. a 25. rokiem życia. Na tzw. wspólny okres płodności pary składa się żywotność komórki jajowej (do 24 godzin) oraz czas przeżycia plemników w drogach rodnych kobiety (nawet do 6 dni).

Kiedy mówi się o niepłodności?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje niepłodność jako niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnych stosunków płciowych (4-5 razy w tygodniu) utrzymywanych przez okres ponad 12 miesięcy bez zabezpieczeń. Warto podkreślić, że niepłodność to nie to samo co bezpłodność. Niepłodność jest stanem potencjalnie odwracalnym, podczas gdy bezpłodność to trwała niezdolność do posiadania potomstwa.

Czas, po którym warto zacząć diagnostykę, zależy od wieku. Dla kobiet poniżej 30. roku życia przyjmuje się standardowe 12 miesięcy. Dla kobiet między 30. a 40. rokiem życia okres ten skraca się do 6 miesięcy. Kobiety po 40. roku życia powinny zasięgnąć porady lekarza jak najszybciej.

W Polsce problem niepłodności dotyka nawet co piątą parę w wieku rozrodczym. Szacuje się, że w około 30% przypadków przyczyna leży po stronie kobiety, w 30% po stronie mężczyzny, a w kolejnych 30% u obojga partnerów. W 10% przypadków przyczyna pozostaje niestety nieznana.

Jak sprawdzić, czy mogę mieć dzieci – pierwsze sygnały

Pierwszym krokiem jest uważna obserwacja własnego ciała.

• U kobiet niepokojącym sygnałem są przede wszystkim nieregularne miesiączki. Prawidłowy cykl powinien trwać od 21 do 35 dni. Cykl krótszy lub dłuższy może świadczyć o zaburzeniach owulacji. Inne niepokojące objawy to:
  • Bolesne lub bardzo obfite miesiączki (mogą wskazywać na endometriozę)
  • Ból podczas stosunku
  • Nagłe, duże wahania wagi
  • Częste infekcje intymne
• U mężczyzn sygnałami ostrzegawczymi mogą być:
  • Problemy z erekcją lub ejakulacją
  • Mała objętość nasienia
  • Obniżone libido
  • Ból lub obrzęk jąder

Pamiętajmy, że same regularne miesiączki nie oznaczają jeszcze braku problemów z płodnością! Na szanse rodzicielstwa negatywnie wpływają też czynniki stylu życia, jak stres czy nieodpowiednia dieta. Dlatego jeśli planujemy ciążę lub mamy wątpliwości, najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja ze specjalistą.

Czytaj też: Jak stosować żel intymny, by zwiększyć komfort i przyjemność?

Najczęstsze przyczyny problemów z płodnością

Problemy z poczęciem dziecka mogą mieć bardzo różne podłoże. Zrozumienie potencjalnych przyczyn to pierwszy krok do skutecznego leczenia.

Czynniki hormonalne i genetyczne

Zaburzenia hormonalne dotyczą nawet 40% kobiet starających się o dziecko. Mogą one zakłócać pracę jajników, owulację i proces zagnieżdżania zarodka. Kluczowe hormony to m.in.: AMH, FSH, LH, prolaktyna i progesteron.

Przyczyny genetyczne leżą u podstaw niepłodności u 15-30% par. U kobiet mogą prowadzić do nieprawidłowego rozwoju jajników, a u mężczyzn – do zaburzeń produkcji plemników. Do częstszych zaburzeń genetycznych u panów należą Zespół Klinefeltera, mutacje genu CFTR (związanego z mukowiscydozą) oraz mikrodelecje w chromosomie Y.

Styl życia i dieta

Nasz tryb życia ma ogromny wpływ na płodność. Palenie tytoniu niemal podwaja ryzyko niepłodności u kobiet. Zarówno niedowaga, jak i nadwaga znacząco obniżają zdolności reprodukcyjne obojga partnerów.

Kluczowa jest zbilansowana dieta. Nieodpowiednie odżywianie zaburza zdolność organizmu do reprodukcji. Dieta bogata w antyoksydanty (obecne głównie w warzywach i owocach) wspiera płodność. Rekomendacje tzw. „diety dla płodności” obejmują m.in. większe spożycie białka roślinnego niż zwierzęcego oraz odpowiednią podaż żelaza.

Wiek i jego wpływ na płodność

Wiek jest jednym z najważniejszych czynników. Szanse kobiety na zajście w ciążę w pojedynczym cyklu wynoszą 20-25% między 20. a 25. rokiem życia. U trzydziestolatek spadają do 15-20%, a po 35. roku życia płodność znacząco się obniża.

Dzieje się tak, ponieważ kobieta rodzi się z ograniczoną rezerwą jajnikową (1-2 mln pęcherzyków), która z wiekiem maleje: przy pierwszej miesiączce to ok. 400 000, a w wieku 30 lat – już tylko ok. 100 000.

U mężczyzn również obserwuje się spadek płodności z wiekiem – liczba i ruchliwość plemników zmniejszają się po 34. roku życia, a po 55. roku spada też objętość nasienia.

Choroby i przebyte infekcje

Różne choroby mogą trwale wpłynąć na płodność. Szczególnie groźne są choroby przenoszone drogą płciową (rocznie na świecie odnotowuje się ponad 300 mln nowych zakażeń). Chlamydioza może prowadzić do niedrożności jajowodów u kobiet i zapalenia najądrzy u mężczyzn. Inne bakterie (Mycoplasma, Ureaplasma) mogą powodować stany zapalne utrudniające zagnieżdżenie zarodka.

Również choroby niezwiązane bezpośrednio z układem rozrodczym, jak zaburzenia tarczycy czy endometrioza, mogą przyczyniać się do problemów. Nawet częste infekcje intymne, jak grzybica, mogą zmieniać pH pochwy i utrudniać plemnikom drogę do komórki jajowej.

Jak zbadać płodność u kobiety?

Diagnostyka płodności u kobiet obejmuje szereg badań, które pomagają ocenić potencjał rozrodczy i znaleźć ewentualne przeszkody.

Badania hormonalne (FSH, LH, AMH, estradiol)

To podstawa diagnostyki.

• FSH (hormon folikulotropowy) bada się między 2. a 5. dniem cyklu. Jego podwyższony poziom (powyżej 10 IU/l) może wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową.
• LH (hormon luteinizujący) również bada się na początku cyklu.
• Estradiol to główny hormon żeński.
• Progesteron badany w II fazie cyklu (ok. 21-23 dnia) potwierdza, czy doszło do owulacji.
• AMH (hormon antymüllerowski) to najbardziej miarodajny wskaźnik rezerwy jajnikowej. Jego zaletą jest to, że można go badać w dowolnym dniu cyklu. Wynik poniżej 1,0 ng/ml sugeruje obniżoną rezerwę.

USG ginekologiczne i ocena rezerwy jajnikowej

Badanie USG pozwala ocenić liczbę tzw. pęcherzyków antralnych (AFC) – tych, które mają potencjał, by stać się dojrzałą komórką jajową. Wykonuje się je na początku cyklu (2-3 dzień). Liczba poniżej 4 w każdym jajniku oznacza bardzo małą rezerwę. USG pozwala też ocenić budowę macicy i jajników.

Testy drożności jajowodów (HSG, HyCoSy)

Niedrożność jajowodów to częsta przyczyna problemów.

• Histerosalpingografia (HSG) to badanie rentgenowskie z kontrastem.
• HyCoSy to badanie USG z użyciem kontrastu piankowego. Jest mniej inwazyjne. Wykonuje się je w I fazie cyklu i może powodować dyskomfort podobny do bólu miesiączkowego.

Badania immunologiczne i genetyczne

Pomagają wykryć przeciwciała utrudniające implantację zarodka (np. w zespole antyfosfolipidowym) lub choroby (jak celiakia), które mogą wpływać na płodność. Badania genetyczne (np. kariotyp) pozwalają wykryć nieprawidłowości chromosomowe.

Jak sprawdzić swoją płodność w domu?

Dostępne są domowe testy płodności dla kobiet, które mierzą poziom FSH w moczu (wykonuje się je między 2. a 5. dniem cyklu). Ich dokładność szacuje się na 85-95%. Pozytywny wynik (dwie kreski) może sugerować obniżoną płodność. Pamiętajmy jednak, że są to tylko testy poglądowe i nie zastąpią one konsultacji z lekarzem.

Czytaj też: Aplikacje do śledzenia cyklu miesiączkowego

Jak zbadać płodność mężczyzny?

Czynnik męski odpowiada za 30-50% przypadków niepłodności par, dlatego jego diagnostyka jest niezwykle ważna.

Badanie nasienia – seminogram

To podstawowe badanie. Ocenia się:

• objętość ejakulatu (min. 1,5 ml)
• koncentrację plemników (min. 15 mln/ml)
• ich ruchliwość (min. 40%)
• morfologię, czyli budowę (min. 4% prawidłowych form)

Przed badaniem należy zachować 2-7 dni abstynencji. Próbkę najlepiej oddać w laboratorium. Na wynik mogą wpływać choroba, przemęczenie, alkohol czy zbyt długa abstynencja.

Testy domowe na płodność mężczyzn

Domowe testy (koszt ok. 200 zł) badają przybliżone stężenie plemników (czy jest powyżej 15 mln/ml). Są dość dokładne, ale badają tylko jeden parametr. Pozytywny wynik nie gwarantuje płodności, a negatywny zawsze wymaga wizyty u lekarza.

Zaawansowane badania: MSOME, HBA, SCD

Gdy podstawowe wyniki są nieprawidłowe, warto rozważyć:

• MSOME: ocena budowy żywych plemników w bardzo dużym powiększeniu.
• Test HBA: ocenia dojrzałość plemników przez badanie ich wiązania z kwasem hialuronowym.
• Test SCD (fragmentacja DNA): wykrywa uszkodzenia DNA plemników, które mogą prowadzić do poronień.

Badania hormonalne i USG jąder

Badania hormonów (testosteron, FSH, LH itp.) oraz USG jąder (wykrywające np. żylaki powrózka nasiennego) uzupełniają diagnostykę. W skrajnych przypadkach (brak plemników w nasieniu) wykonuje się biopsję jądra (Micro-TESE), aby znaleźć plemniki nadające się do użycia w zapłodnieniu in vitro.

Czytaj też: Zabawki do sypialni – co warto mieć w swojej kolekcji?

Co dalej po wynikach? Interpretacja i leczenie

Wyniki badań zawsze powinien interpretować lekarz specjalista. Nawet dobre wyniki podstawowych badań nie dają 100% gwarancji, stąd czasem potrzebne są te zaawansowane. Złe wyniki nie przekreślają szans na rodzicielstwo – często odpowiednie leczenie i zmiana stylu życia mogą je znacząco poprawić.

Kiedy zgłosić się do specjalisty?

• Pary, gdzie kobieta ma <35 lat: po roku starań.
• Pary, gdzie kobieta ma >35 lat: po 6 miesiącach starań.
• W przypadku znanych problemów zdrowotnych (endometrioza): nawet po 2-3 cyklach.

Możliwości leczenia niepłodności

Obejmują one:

• Farmakoterapię (np. przy zaburzeniach hormonalnych)
• Zabiegi chirurgiczne (np. usunięcie żylaków powrózka)
• Inseminację domaciczną
• Zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro)

Dzięki nowoczesnej medycynie nawet 80% par borykających się z niepłodnością może doczekać się upragnionego dziecka.

Czy badania są refundowane przez NFZ?

Od 1 stycznia 2024 roku NFZ zwiększył finansowanie badania nasienia (seminogramu). Jest ono bezpłatne dla pełnoletnich mężczyzn, którzy bezskutecznie starają się o dziecko przez 12 miesięcy (gdy partnerka ma <35 lat) lub 6 miesięcy (gdy partnerka ma >35 lat). Skierowanie może wystawić lekarz specjalista.

Podsumowanie

Rozpoznanie problemów z płodnością to pierwszy krok do skutecznego leczenia. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni mają do dyspozycji szeroki wachlarz badań. Warto pamiętać, że niepłodność jest problemem wielu par, ale medycyna daje im realną szansę na posiadanie potomstwa.

Kluczowa jest wczesna diagnostyka, zwłaszcza po 35. roku życia. Domowe testy mogą być wstępem do dalszych działań, ale nie zastąpią konsultacji ze specjalistą. Na naszą płodność ogromny wpływ ma też styl życia – dieta, unikanie stresu i używek mogą znacząco poprawić rokowania.

Pamiętajmy, że nieprawidłowe wyniki to nie wyrok. Nowoczesne metody leczenia pomagają spełnić marzenie o dziecku większości par. Czas odgrywa tu ogromną rolę. Jeśli starania nie przynoszą efektów, nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty. Świadomość i wiedza to spokój i pierwszy krok ku rodzicielstwu.